Czym jest szariat? Droga do Boga, droga do dobra
Autor: Faraz Rabbani
„Dla każdego spośród nich ustanowiliśmy prawo boskie i drogę wyznaczoną. Gdyby Bóg chciał, uczyniłby was jedną wspólnotą. Lecz chce was wystawić na próbę tym, czym was obdarzył. Rywalizujcie więc ze sobą w dobrych uczynkach. Do Boga wszyscy powrócicie, a On wtedy powiadomi was o tym, w czym się różniliście.” [Koran]
Dla muzułmanów życie nie zaczyna się wraz z narodzinami, lecz dużo wcześniej — jeszcze przed stworzeniem pierwszego człowieka. Rozpoczęło się w chwili, gdy Bóg stworzył dusze wszystkich, którzy kiedykolwiek mieli zaistnieć, i zapytał je: „Czyż nie jestem waszym Panem?” Wszystkie odpowiedziały: „Tak.”
Bóg przeznaczył każdej duszy określony czas na ziemi, aby mógł ich wystawić na próbę. Następnie, po upływie wyznaczonych terminów, osądzi ich i skieruje do ich wiecznych miejsc przeznaczenia: albo do nieskończonej rozkoszy, albo do wiecznej rozpaczy.
To życie jest więc podróżą, która stawia przed jej wędrowcami wiele dróg. Tylko jedna z tych dróg jest jasna i prosta. Tą drogą jest Szariat.
Boskie przewodnictwo
Po arabsku szariat oznacza jasną, wydeptaną ścieżkę prowadzącą do wody. W znaczeniu islamskim odnosi się do spraw religijnych, które Bóg ustanowił dla swoich sług. Językowe znaczenie szariatu znajduje odzwierciedlenie w jego technicznym użyciu: tak jak woda jest niezbędna do życia człowieka, tak jasność i prawość szariatu jest środkiem życia dla dusz i umysłów.
Na przestrzeni dziejów Bóg wysyłał posłańców do ludzi na całym świecie, aby poprowadzić ich prostą drogą, która prowadzi do szczęścia zarówno w tym świecie, jak i w świecie przyszłym. Wszyscy posłańcy głosili tę samą naukę dotyczącą wiary (Koran uczy, że wszyscy posłańcy wzywali ludzi do oddawania czci Jedynemu Bogu), jednak szczegółowe przepisy boskich praw regulujących życie ludzi różniły się w zależności od potrzeb danego narodu i czasów.
Prorok Muhammad (niech Allah go błogosławi i obdarzy pokojem) był ostatnim posłańcem, a jego Szariat stanowi ostateczne objawienie boskiego miłosierdzia.
„Dziś doskonaliłem dla was waszą drogę życia (dīn), i dopełniłem moją łaskę wobec was, i wybrałem islam jako waszą drogę życia.” (Koran, 5:3)
Sam Prorok został poinformowany: „Nie posłaliśmy cię inaczej jak jako miłosierdzie dla całego stworzenia.” (Koran, 21:107)
Przepisy prawne
Szariat reguluje wszystkie ludzkie czyny, dzieląc je na pięć kategorii: obowiązkowe, zalecane, dozwolone, niechętne oraz zabronione.
Czyny obowiązkowe muszą być wykonywane i jeśli są wykonywane z dobrymi intencjami, są nagradzane. Przeciwieństwem są czyny zabronione. Czyny zalecane to te, które powinno się wykonywać, a ich przeciwieństwem są czyny niechętne. Czyny dozwolone to te, które nie są ani zachęcane, ani zniechęcane. Większość ludzkich działań należy właśnie do tej ostatniej kategorii.
Ostateczna wartość czynów zależy od intencji i szczerości, jak powiedział Prorok: „Czyny są zgodne z intencjami, i każdy otrzyma to, co zamierzał.”
Życie pod szariatem
Szariat obejmuje wszystkie aspekty życia ludzkiego. Klasyczne podręczniki Szariatu często dzielą się na cztery części: przepisy dotyczące osobistych aktów czci, przepisy dotyczące transakcji handlowych, przepisy dotyczące małżeństwa i rozwodu oraz prawo karne.
Filozofia prawa
Bóg posłał proroków i księgi ludzkości, aby wskazać jej drogę do szczęścia w tym życiu oraz powodzenia w życiu przyszłym. Jest to zawarte w modlitwie wierzącego, zapisanej w Koranie: „Panie nasz, daj nam dobro w tym świecie i dobro w przyszłym, i chroń nas przed karą Ognia.” (2:201)
Filozofowie prawa islamu, tacy jak Ghazali, Shatibi i Shah Wali Allah, wyjaśniają, że celem Szariatu jest promowanie dobra ludzi. Jest to widoczne w Koranie oraz naukach Proroka.
Uczeni tłumaczą, że dobrobyt ludzi opiera się na zaspokojeniu potrzeb niezbędnych, potrzeb oraz wygód.
Niezbędne potrzeby
Niezbędne potrzeby to sprawy, od których zależy życie doczesne i duchowe. Ich zaniedbanie prowadzi do nie do zniesienia trudności w tym życiu lub kary w życiu przyszłym. Istnieje pięć takich potrzeb: zachowanie religii, życia, rozumu, potomstwa oraz majątku. Zapewniają one dobrobyt zarówno jednostki, jak i społeczeństwa w tym życiu i w życiu pośmiertnym.
Szariat chroni te niezbędne potrzeby na dwa sposoby: najpierw poprzez ich ustanowienie, a następnie poprzez ich zachowanie.
Aby zapewnić ustanowienie religii, Bóg Najwyższy uczynił wiarę i praktykowanie obowiązkowymi. Natomiast dla jej zachowania wprowadzono przepisy dotyczące obowiązku nauki i przekazywania religii.
Aby zapewnić zachowanie życia ludzkiego, Bóg Najwyższy ustanowił małżeństwo, zdrowe odżywianie i styl życia, zakazał odbierania życia oraz ustanowił kary za takie czyny.
Bóg pozwolił na promowanie zdrowego intelektu i wiedzy, a zakazał tego, co je niszczy lub osłabia, jak alkohol i narkotyki. Nałożono także kary prewencyjne, aby ludzie trzymali się od nich z daleka, ponieważ zdrowy intelekt jest podstawą moralnej odpowiedzialności, którą ludzie otrzymali.
Małżeństwo zostało ustanowione dla ochrony rodowodu, a seks poza małżeństwem został zakazany. Wprowadzono kary mające na celu zachowanie rodowodu i kontynuację życia ludzkiego.
Bóg uczynił obowiązkiem utrzymanie siebie i osób, za które się odpowiada, oraz ustanowił prawa regulujące handel i transakcje między ludźmi, aby zapewnić uczciwe postępowanie, sprawiedliwość ekonomiczną oraz zapobiegać uciskowi i sporom.
Potrzeby i wygody
Potrzeby i wygody to rzeczy, których ludzie poszukują, aby zapewnić sobie dobre życie i uniknąć trudności, choć nie są one niezbędne. Duch Szariatu w odniesieniu do potrzeb i wygód można podsumować słowami z Koranu: „Nie uczynił ci religii trudnością” (22:87) oraz „Bóg nie pragnie nałożyć na was ciężaru, lecz chce was oczyścić i dopełnić swojej łaski względem was, abyście byli wdzięczni” (5:6).
W związku z tym, wszystko, co zapewnia człowiekowi szczęście, zgodnie z duchem Boskiego Przewodnictwa, jest dozwolone w Szariacie.
Źródła szariatu
Główne źródła Szariatu to Koran oraz przykład Proroka Mahometa.
Koran
Koran został objawiony Prorokowi stopniowo, przez 23 lata. Istotą jego przesłania jest ustanowienie jedyności Boga oraz duchowej i moralnej potrzeby człowieka względem Boga. Ta potrzeba jest spełniana poprzez kult i poddanie się, co ma ostateczne konsekwencje w życiu po śmierci.
Koran jest słowem Boga. Dzięki swojemu niezrównanemu stylowi i elokwencji, a przede wszystkim dzięki zawartemu w nim przewodnictwu i przepisom prawnym, zapewnia dobrobyt ludzkości zarówno w tym życiu, jak i w życiu przyszłym.
Bóg Najwyższy powiedział: „Zaprawdę, ten Koran prowadzi do tego, co najlepsze, i daje radosną nowinę wierzącym, którzy czynią dobro, że czeka ich wielka nagroda.” (Koran, 17:9) oraz: „Przyszło do was światło od Boga i jasna Księga, dzięki której Bóg prowadzi tych, którzy szukają Jego zadowolenia, drogami pokoju. Wyprowadza ich z ciemności ku światłu według Swego postanowienia i prowadzi ich prostą ścieżką.” (Koran, 5:15)
Przykład Proroka (sunna)
Rola Proroka została wyjaśniona w Koranie: „Objawiliśmy tobie Przypomnienie [Koran], abyś wyjaśnił ludziom to, co zostało im objawione.” (16:44)
To wyjaśnienie odbywało się poprzez słowa, czyny i przykład Proroka. Podążanie za przewodnictwem i przykładem Proroka zostało uczynione obowiązkowym: „O wy, którzy wierzycie, bądźcie posłuszni Bogu i posłuszni Posłańcowi,” (4:59) oraz: „Zaprawdę, w Posłańcu Boga macie piękny wzór dla tych, którzy oczekują Boga i Dnia Ostatniego, i często wspominają Boga.” Sam Prorok pouczył: „Zostawiłem wam dwie rzeczy, jeśli się ich będziecie trzymać, nie będziecie błądzić: Księgę Boga i mój przykład.” [Relacjonowane przez Hakima i Malika]
Źródła pochodne
Istnieją dwa uznane źródła pochodne szariatu: konsensus uczonych (ijma’) oraz analogia prawna (qiyas).
Konsensus uczonych (Ijma`)
Podstawą uznania konsensusu uczonych (ijma’) za źródło prawa jest nakaz zawarty w Koranie, by rozstrzygać sprawy poprzez konsultację, jak powiedział Bóg: „Ci, którzy odpowiadają na wezwanie swego Pana, ustanawiają modlitwę i których sprawy odbywają się poprzez wzajemne porozumienie.” (42:38). Konsensus uczonych definiuje się jako zgodę wszystkich muzułmańskich uczonych na poziomie wysiłku jurysdykcyjnego (ijtihad) w danym okresie na określoną regułę prawną. Pod warunkiem, że wszyscy ci uczeni muszą zgodzić się co do tej reguły, jego zakres ogranicza się do kwestii jasnych zgodnie z naukami Koranu i Proroka, na których taki konsensus musi się opierać. Gdy zostanie ustanowiony, konsensus uczonych stanowi decydujący dowód.
Qiyas (analogiczne rozumowanie prawne)
Analogiczne rozumowanie prawne (qiyas) to potężne narzędzie do wyprowadzania orzeczeń dotyczących nowych spraw. Na przykład narkotyki zostały uznane za niedozwolone poprzez qiyas na podstawie zakazu alkoholu zawartego w Koranie. Taka decyzja opiera się na wspólnej, podstawowej przyczynie zakazu — działaniu odurzającym.
Qiyas oraz jego różne metody pozwalają jurystom zrozumieć podstawowe przyczyny i powody nakazów zawartych w Koranie i sunnie (przykładzie Proroka). To pomaga radzić sobie z ciągle zmieniającymi się sytuacjami ludzkimi i umożliwia stosowanie nowych przepisów w sposób najbardziej odpowiedni i spójny.
Poza rytualizmem
Ostatecznym celem tych, którzy poddają się Szari’ah, jest wyrażenie swojego niewolnictwa wobec Stwórcy. Jednak Szari’ah przynosi korzyści również w tym świecie.
Ta droga została wskazana w Boskim przesłaniu przekazanym przez Proroka.
Mój sługa zbliża się do Mnie niczym bardziej ukochanym niż to, co mu uczyniłem obowiązkowym, a mój sługa stale się do Mnie przybliża poprzez dobrowolne uczynki, aż go pokocham. A gdy go pokocham, stanę się jego słuchem, którym słyszy, jego wzrokiem, którym widzi, jego ręką, którą chwyta, i jego stopą, którą chodzi. Jeśli Mnie poprosi, na pewno mu dam, a jeśli ucieknie się do Mnie o schronienie, na pewno go ochronię.
Jeśli wymiar prawny Szari’ah nadaje islamowi jego formę, to wymiar duchowy jest jego istotą. Życie duchowe islamu i jego cel zostały nakreślone w powyższym Boskim oświadczeniu.
Prorok wyjaśnił doskonałość duchową jako: „Czcij Boga, jakbyś Go widział, a jeśli Go nie widzisz, to wiedz, że On na pewno cię widzi.”
Duchowe życie islamu jest środkiem do realizacji wiary i doskonałości praktyki. To poszukiwanie wody, do której Szari’ah jest wyraźną ścieżką — wody dającej życie umysłom i duszom spragnionym sensu.
To właśnie to duchowe życie, na różnych jego poziomach, przyciąga muzułmanów do ich religii, jej stylu życia oraz przepisów Szari’ah.
A wierzący są przepełnieni miłością do Boga. (Koran 2:165)