Złota Zasada Ibn Taymiyyaha dotycząca Bid’ah (innowacji)
Religijnie bid‘ah została zdefiniowana przez uczonych nieco różnymi sformułowaniami, z których wszystkie krążą wokół idei wyrażonej przez Ibn Rajaba al-Hanbali:
الْمُرَاد بِالْبِدْعَةُ: مَا أُحْدِثَ مِمّا لَا أَصْلَ لَهُ فِي ِالشَّرِيْعَةِ يَدُلُّ عَلَيْه
„Bid‘ah oznacza: to, co jest nowo wprowadzone, nie mające podstaw w Szariacie, aby je uzasadnić.”¹
Chociaż definicje bid‘ah podawane przez klasycznych uczonych różnią się sposobem wyrażenia (co mam nadzieję omówić w przyszłym wpisie), to jednak nie różnią się one co do istotnego znaczenia: jest to coś, co nie ma podstaw w szariacie – ani w Koranie, Sunnie, konsensusie uczonych (ijma‘), ani przez analogię (qiyas).
Podobnie jak powyżej, Shaykh al-Islam Ibn Taymiyyah napisał:
وَاَمَّا الْبِدْعَةُ الشَّرْعِيَّةُ فَمَا لَم يَدُلُّ عَلَيْهِ دَلِيْل شرعي
„A jeśli chodzi o bid‘ah w sensie religijnym, to jest nią wszystko, co nie zostało udowodnione dowodem szari‘ah.”²
♦
Pogląd Ibn Taymiyyaha na bid‘ah, czyli [potępianą] religijną innowację, opiera się nie tylko na braku podstawy w szariacie, lecz także na braku precedensu w praktyce lub ‘amlu salaf (pierwszych pokoleń muzułmanów). Tak mówi na przykład o wykonywaniu dobrowolnych modlitw w 15. noc Sha‘bana (nie mylić z innowacyjną modlitwą Sha‘bana zwaną salat al-alfiyyah – „Modlitwa Tysiąca Qul”):
„Przekazy dotyczące zalet środkowej nocy [Sha‘bana] są znane z hadisów i relacji salaf. Podobno niektórzy z salaf modlili się w tej nocy. Zatem modlitwa osoby modlącej się indywidualnie w nocy ma precedens u niektórych salaf i dlatego stanowi dla niej dowód. W związku z tym nie można jej odrzucić.”³
Ta sama zasada dotyczy używania paciorków do dhikru (subhah). Historycznie al-Shawkani powiedział: „Nie ma przekazu od żadnego z salaf ani khalaf, że zakazywali dozwolonego używania paciorków do dhikru. Wręcz przeciwnie, wielu z nich ich używało do liczenia i nie postrzegali tego jako coś niechcianego (makruh).”⁴
Biorąc pod uwagę podstawę w ‘amlu niektórych salaf, Ibn Taymiyyah powiedział, co nie jest zaskoczeniem: „Jeśli chodzi o liczenie na sznurku paciorków lub podobnej rzeczy, niektórzy uważali to za niepożądane, a inni nie. Jeśli intencja przy tym jest prawidłowa, to jest to coś dobrego i nie jest to niepożądane.”⁵
Następnie mamy recytowanie Koranu z intencją przekazania (isal al-thawab) lub ofiarowania jego nagrody zmarłym. Już samo wspomnienie tego często wywołuje u niektórych ludzi irytację i wyniosłość. Tymczasem Ibn al-Qayyim podaje nam tę historyczną rzeczywistość: „Uczeni różnili się co do aktów cielesnego kultu, takich jak post, modlitwa, recytacja Koranu i dhikr. Opinia Ahmada i większości salaf jest taka, że ich korzyści rzeczywiście sięgają zmarłych.”⁶
Ponownie czytamy u Ibn Taymiyyah: „Jeśli chodzi o nagrodę za akty cielesnego kultu docierające do [zmarłych], takie jak recytacja [Koranu], modlitwa czy post, to zdaniem Ahmada, Abu Hanify oraz grupy towarzyszy Malika i al-Szafii ta nagroda do nich dociera. Opinia większości towarzyszy Malika i al-Szafii była taka, że nie dociera; a Bóg wie najlepiej.”⁷ Innymi słowy, biorąc pod uwagę prawomocne różnice wśród salaf, nie można tego czynu odrzucić.
Na tej samej zasadzie Ibn Taymiyyah nie pozwala na obchodzenie corocznego mawlidu/miladu Proroka ﷺ, ponieważ brak na to praktycznego precedensu wśród salaf. W ten sposób napisał:
„Tak samo jest w przypadku praktyki, którą niektórzy ludzie wprowadzili nowo, albo naśladując chrześcijan w obchodzeniu Bożego Narodzenia, albo z miłości i czci dla Proroka ﷺ — a Allah wynagrodzi ich za tę miłość i wysiłek, a nie za ich bid‘ah — czyli corocznego świętowania urodzin Proroka ﷺ, mimo różnic co do faktycznej daty jego urodzin. Salaf nigdy tego nie czynili, choć istniała pozytywna korzyść z tego czynu i nic im nie przeszkadzało, by to zrealizować. Gdyby ta praktyka była dobra, całkowicie lub przeważająco, to salaf wyprzedziliby nas w jej wprowadzaniu; niech Allah będzie z nich zadowolony. Biorąc pod uwagę ich większą miłość i cześć dla Proroka ﷺ oraz większą gorliwość w czynieniu dobra.”⁸
♦
Imam Ibn Taymiyyah ustanawia tę złotą zasadę, by pomóc ustalić, czy coś nowo wymyślonego stanowi godną potępienia innowację (bid‘ah), czy nie; można ją sformułować następująco: Każdy akt kultu, który nie był praktykowany za życia Proroka ﷺ ani w czasach salaf, [Pobożnych Poprzedników], jest innowacją (bid‘ah) — pod warunkiem, że potrzeba wykonania tego aktu istniała w tamtych czasach i nic nie przeszkadzało im w jego wykonywaniu. Oto co napisał:
„Zasada tutaj, a Allah wie najlepiej, może być sformułowana następująco: Ludzie nie tworzą (innowują) czegoś, jeśli nie uważają tego za korzystne. Gdyby wierzyli, że jest to szkodliwe, nie wprowadzaliby tego, ponieważ ani rozum, ani wiara nie nakazują tego czynić. Wszystko, co dla muzułmanów wydaje się korzystne, musi zostać zbadane pod kątem potrzeby, która to wymaga. Jeśli potrzeba, która to uzasadnia, pojawiła się po Proroku ﷺ i została przez niego pozostawiona otwarta, bez żadnego zaniedbania z jego strony, to dozwolone jest wprowadzenie tego, czego wymaga ta potrzeba. Podobnie w przypadku, gdy potrzeba powstania czegoś istniała za życia Proroka ﷺ, ale on zrezygnował z tego z powodu przeszkody, która po jego śmierci została zniesiona.
„Jeśli natomiast coś zostało wprowadzone bez potrzeby, która to usprawiedliwia, albo jeśli potrzebę usprawiedliwiającą stanowią ludzkie wykroczenia, wówczas innowacja nie jest dozwolona. Ponadto, każda sprawa, która mogła być koniecznie korzystna za życia Posłańca Allaha ﷺ, ale nie została przez niego wprowadzona, po prostu nie jest korzyścią.”⁹
♦
Przykłady praktyk religijnych wprowadzonych po czasach Proroka, ponieważ potrzeba ich pojawiła się dopiero po jego śmierci ﷺ, to między innymi: zebranie Koranu w jedną księgę; skodyfikowanie praw islamu z obawy, że coś może z nich zaginąć; klasyfikacja hadithów w celu rozróżnienia między autentycznymi a fałszywymi relacjami; oraz studiowanie dyscyplin języka arabskiego, które są niezbędne do zrozumienia Koranu i Sunnah, takich jak gramatyka i morfologia.
Przykładem czynu, którego potrzeba istniała za czasów Proroka ﷺ, ale który on odstąpił z powodu pewnej przeszkody, jest wspólne odprawianie tarawihu. Prorok zaniechał tego z obawy, że mogłoby to zostać nałożone jako obowiązek na jego ummę. Jednak po jego śmierci ta obawa już nie istniała.
Przykładem czynu, którego widoczna potrzeba istniała w czasach prorockich, ale którego ani Prorok ﷺ, ani pierwsi muzułmanie nie zapoczątkowali, jest wezwanie do modlitwy (adhan) na dwie modlitwy ‘Eid. Fakt, że nie wprowadzili takiej praktyki, mimo iż mogła przynieść pozytywną korzyść, oznacza, że nie jest ona częścią religii, a jej wprowadzenie stanowi bid‘ah. Podobnie jest z mawlidem, corocznym świętowaniem urodzin naszego Proroka ﷺ, zgodnie z zasadą Taymiyyah’a.
A Allah wie najlepiej.
≈
Jami‘ al-Ulum al-Hikam (Bejrut: Mu’assasah al-Risalah, 1998), 2:127.
Iqtida’ al-Sirat al-Mustaqim (Rijad: Maktabah Ishbiliya, 1998), 2:95.
Majmu‘ Fatawa (Rijad: Dar ‘Alam al-Kutub, 1991), 23:132.
Nayl al-Awtar (Kair: Dar al-Hadith, 2000), 2:673.
Majmu‘ Fatawa, 22:506 (gdzie następnie krytykuje tych, którzy używają ich, aby się popisać pobożnością i działać na pokaz).
Kitab al-Ruh (Rijad: Dar Ibn Taymiyyah, 1992), 159.
Majmu‘ Fatawa, 24:324.
Iqtida’ al-Sirat al-Mustaqim, 2:123.
tamże, 2:100-101.
https://thehumblei.com/2020/10/05/ibn-taymiyyahs-golden-rule-on-bidah/